Een dino met vreselijke tanden, een leeuw die een prachtige gazelle verslind. Of parasieten zoals malaria of Leishmania in mensen (verslaan nog steeds hun miljoenen). Of een virus dat hersenen aanvalt (bv. hondsdolheid). Gruwelijk toch? In dezelfde categorie vallen ook sluipwespen met een legboor waar ze eitjes mee leggen in rupsen of larven van andere soorten, die vervolgens op een gruwelijke manier van binnen opgegeten en gemanipuleerd worden totdat de wespenlarfjes uit de rups kruipen. Sommige mensen slagen er nog steeds heel makkelijk in te zeggen ‘wat is Gods schepping toch prachtig’! Maar is dat zo? Ik ben verder niet pessimistisch, maar er is enorm veel ‘overlevingsstrijd’ in de natuur, en ook in het mensenleven. Is dat prachtig? Ik vind vaak van niet, hoewel ik ook zeker niet zeg dat er niet veel prachtigs is. Ik begrijp Charles Darwin dan ook heel goed als hij het volgende schrijft:

“I cannot persuade myself that a beneficent and omnipotent God would have designedly created the Ichneumonidae with the express intention of their feeding within the living bodies of caterpillars (…)”(Darwin, 1860).

Tussen haakjes: ook insecten hebben waarschijnlijk gevoel (Gibbons et al., 2022), wat onder andere blijkt uit het niet alleen reflexmatige vermijden van pijn, maar er ook min of meer bewuste keuzes over kunnen maken, zoals bijvoorbeeld de amputatie van ledematen. Bijen kunnen bijvoorbeeld kiezen om wel wat pijn te ondergaan als dat een voedsel beloning oplevert. Oftewel, de pijnprikkels worden verwerkt en vervolgens gekoppeld aan informatie over voedselkwaliteit en ook verwerkt in breingebieden die bij beslissingen maken zijn betrokken. Bij dit alles zijn vaak op mensen gelijkende of zelfs homologe hersencircuits betrokken en dus niet enkel sensorische neuronen (Bridi et al., 2020). Maar meer dan op dit specifieke insecten punt in te gaan wil ik hiermee zeggen dat enorm veel dieren en mensen lijden doordat er mechanismen bestaan waarmee die pijn toegebracht kan worden en gevoeld kan worden. En daarmee wil ik dan weer niet meteen door naar het klassieke probleem van het lijden, maar wel naar het punt dat ik niet begrijp dat een liefhebbende, almachtige God dit bewust ontworpen moet hebben. Heeft hij al die scherpe tanden, kat- of beerachtige lichamen, ziekte mechanismes en dergelijke bewust ontworpen?

Een klassieke manier van die vraag beantwoorden is wellicht dat dit is als straf op de zonde. Maar waarom moeten al die dieren, miljarden en miljarden, zeker over de tijden heen, die straf ook ervaren? En los daarvan blijft het opvallend dat God blijkbaar heeft zitten ‘nadenken’ over hoe ontwerp ik nou eens zulke perfecte killermachines? Zie hieronder hoe de wesp inderdaad een perfecte killermachine is:

De natuur van de natuur

Sowieso is het naar mijn mening de vraag of de natuur echt de natuur van een liefhebbende schepper toont. Natuurlijk is de natuur niet alleen ‘red in tooth and claw’, en hebben biologen als Frans de Waal overtuigend aangetoond dat vergeving, coöperatie, altruïsme, (moeder)liefde deel is van de natuur, en zelfs heel belangrijk. Maar toch, als je bijvoorbeeld de eerder genoemde voorbeelden van gruwelijkheid ziet, of de competitie tussen sperma van verschillende mannetjes ziet, of de manieren waarop het vrouwtje (insecten, maar ook zoogdieren etc.) vaak garandeert dat ze sperma van meerdere mannetjes heeft om haar eitjes mee te bevruchten, of überhaupt de competitie tussen mannetjes om vrouwtjes, die vaak zorgen voor bizarre natuur fenomenen als steeloogvliegen (Diopsidae: Diptera), pauwenveren, neushoorn kevers, of de bizarre vormen van geslachtsdelen, dan vraag je je af: kon dat allemaal niet wat liefelijker gaan als het door een liefhebbende Schepper gemaakt is? Wat te denken van spermaschepjes waar mannetjes juffers het sperma van eerdere mannetjes uit het vrouwtje verwijderen? (Zie Darwins peepshow, Menno Schilthuizen). Of abortus van jongen als vrouwtjes een ander mannetje krijgen, of zelfs het opeten van jongen van een ander mannetje bij leeuwen? Die abortus is bij veel soorten een fysiologisch proces, waar het vrouwtje insect geen invloed op heeft. Dat is dus ‘ingebouwd’ door de Schepper? Ik zou nog veel andere heftige natuurverschijnselen kunnen noemen, bijvoorbeeld de parasieten wormpjes die de ogen van kinderen opeten, maar ik denk dat mijn punt wel duidelijk is.

Toch is het niet alleen pijn, competitie, lijden etc. wat me doet afvragen wat de natuur van de Schepper is. Ook Zijn toch wat aparte voorkeur voor insecten is interessant. Is de mens echt de kroon van de schepping? Zoals de Britse evolutionaire bioloog en geneticus J.B.S. Haldane grapte dat als een god of goddelijk wezen alle levende organismen op aarde had gecreëerd, die schepper een “buitengewone voorliefde voor kevers” moest hebben. Hij dacht namelijk dat kevers (stam Arthropoda, klasse Insecta, orde Coleoptera) meer soorten dan enige andere groep levende dieren bevatte. Ongeveer één op de vier diersoorten op aarde is een kever. Al moet ik daaraan toevoegen dat de sluipwespen waarschijnlijk uit een nog groter soorten aantal bestaan (Forbes, 2018, Sumner 2022, p. 34). Juist omdat ze zo gespecialiseerd zijn in het parasiteren van allerlei prooien, waardoor over lange tijd co-evolutie en speciatie heeft plaatsgevonden. Voor iedere soort kever bestaan waarschijnlijk ongeveer twee sluipwesp soorten, omdat er meerdere wespen op dezelfde kevergastheer parasiteren en er natuurlijk ook nog de rupsen sluipwespen bestaan (sommige parasiteren op eieren, anderen op larven). Kortom, waarom is deze liefhebbende, almachtige God zo gek op deze toch wel wrede beestjes (al zijn ze mooi en vervullen ze een mooie rol), dat hij tienduizenden soorten hiervan schept of laat evolueren?

Bronnen:

Bridi, J. C., Ludlow, Z. N., Kottler, B., Hartmann, B., Vanden Broeck, L., Dearlove, J., … & Hirth, F. (2020). Ancestral regulatory mechanisms specify conserved midbrain circuitry in arthropods and vertebrates. Proceedings of the National Academy of Sciences, 117(32), 19544-19555.

Darwin, C. (1860). Letter no. 2814, to Asa Gray. Darwin Correspondence Project, https://www.darwinproject.ac.uk/letter/DCP-LETT-2814.xml.

Forbes, A. A. e.a. (2018). Quantifying the unquantifiable: why Hymenoptera, not Coleoptera, is the most speciose animal order. BMC Ecology 18, 21.

Gibbons, M., Crump, A., Barrett, M., Sarlak, S., Birch, J., & Chittka, L. (2022). Can insects feel pain? A review of the neural and behavioural evidence. Advances in Insect Physiology, 63, 155-229.

Schilthuizen, M. (2018). Darwin’s peepshow, wat geslachtsdelen onthullen over evolutie, biodiversiteit en onszelf. Atlas contact.

Sumner, S., 2022. De wesp. De geheimen van een
onmisbaar insect. – Nieuw Amsterdam. 383 pp. ISBN
978-90-468-2680-5.