Ik ben een jonge bioloog en onderzoeker, die uit een reformatorisch christelijke achtergrond komt en daar veel vragen bij heeft gekregen. Ik beschrijf hieronder mijn vragen en redenen voor sterke twijfel aan het christelijke geloof. Het is min of meer geschreven in de volgorde van hoe ze voor mij belangrijk werden.

Bidden
Ik was altijd een serieuze bidder, ooit heb ik m’n knieën letterlijk beschadigd omdat ik veelvuldig op mijn knieën voor mijn bed bad. Ik hoopte op ‘briefjes uit de hemel’ in relatiekwesties, hoopte dat mensen genazen, bad dat m’n (doods)angsten weg werden genomen, bad dat ik een goede studie/baankeuze mocht maken of die bepaalde baan mocht krijgen. Maar het gevolg was dat ik geen keuzes meer durfde maken. Later besefde ik dat God gebeden wel heel erg verhoord volgens natuurwetten: als we in Nederland bidden om regen in de herfst dan kan het nog wel es verhoord worden, maar de Afrikaan in de Sahara zal er een stuk langer voor moeten bidden. Op een gegeven moment begrijp je dan niet meer wanneer God werkt volgens natuurwetten en wanneer hij ingrijpt: is het echt realistisch dat ik verwacht dat mijn gebed verhoord wordt wanneer ik bid voor het halen van een tentamen, terwijl ergens anders een kindje bid om eten terwijl hij sterft van de honger en God daar ook (vaak) niet naar luistert?

De eeuwigheid
Een ding waar ik vooral voor bad was dat ik de hemel mocht bereiken, en een soort verzekering kreeg voor een onverwachte, onvoorbereide dood. Maar ik wist het nooit zeker of ik gered was, al piekerde ik er heel wat over af en las ik er veel boeken over. Om niet te spreken van de tegenstrijdige gevoelens die ik altijd voelde aan het Heilig Avondmaal. Als ik heel eerlijk was voor mezelf wist ik het allemaal niet zo zeker als ik daar pretendeerde.

Ook snapte ik niets van de tegenstrijdigheden van gelovigen. Als werkelijk alle mensen die niet hetzelfde geloven als wij naar de hel gaan, ga dan alsjeblieft rennend de straat op en vertel alle mensen het! Praat erover met elkaar, maar vooral met mensen die er nog niets van weten. Kom op, het gaat om een eeuwigheid! Hoe kunnen we na de kerkdienst een beetje zitten keuvelen over wat er in ons specifieke dorpje allemaal aan de hand is? Een beetje rekenen brengt je algauw tot de conclusie dat je dan wel beter even wat minder kunt werken en in plaats daarvan veel mensen kunt gaan redden.

Geloof geografisch voorspelbaar
Gerelateerd hieraan was het probleem dat geloof wel erg gebonden is aan welk geografisch gebied iemand geboren wordt. Als je geboren wordt in de Bijbelbelt geeft je een hele grote kans om gered te worden en de waarheid te vinden. Arme mensen buiten die belt. Ohja, wacht er zijn christenen over de hele wereld. Maar mijn probleem blijft: zijn de mensen in Thailand waar slechts 5% christen is 95% meer eigenwijs/ongelovig/slecht en hebben ze daarom geen relatie met God? Er zijn echt miljarden mensen die niet christelijk zijn, zeker als je het bekijkt ook over de tijd heen.

Ja, en dan had je nog de verschillende nadrukken op bepaalde Bijbelgedeelten. Sommige gedeelten worden veel besproken of bepreekt, andere vrijwel niet. Het is cliché, maar wel waar om het voorbeeld te nemen van ‘een rijke gaat nog moeilijker naar de hemel, dan een kameel door het oog van de naald gaat’. We horen als Nederlanders, en zekers als refo’s bij de rijkste procenten van de aarde. Sterker nog: veel refo’s zijn duidelijk kapitalisten. Daar heb ik op zich niets op tegen, maar wel als er selectief van Bijbelteksten gebruik gemaakt wordt terwijl er tegelijk gezegd wordt dat de hele Bijbel het onfeilbare Woord van God is.

Visies en kerken
Vreselijk vind ik alle discussies over kerken. De discussies gaan vaak over bepaalde accenten, bepaalde details en worden gebruikt als maatlat of je hoort bij de wij of de zij. De echte moeilijke zaken worden vaak niet besproken wat ik inmiddels ook snap, omdat je heel voorzichtig moet zijn met wat je dan zegt… Maar het lastigste vond ik eraan dat ten opzichte van die naderende eeuwigheid voor al die prachtige en niet zo prachtige mensen het allemaal zo weinig relevant lijkt. Een kwestie van prioriteiten lijkt me. Later besefte ik de verschillende accenten heel logisch waren: de Bijbel verkondigd nu eenmaal verschillende perspectieven en is vaak lastig te interpreteren. Iedere kerk, ieder mens kan teksten kiezen voor z’n visie. En natuurlijk zijn er toptheologen die pretenderen dat zij het allemaal wel het best geharmoniseerd en gesystematiseerd hebben. Maar er blijven altijd problemen. De God van het oude Israël was bijvoorbeeld echt niet zo’n lieve God, in een van de Psalmen heeft hij het over de hoofden van kinderen kapot slaan op de stenen. Mijn God!? Maar nee, dat moet je in context lezen. Maar is dit echt dezelfde God die de wereld zo lief had dat Hij zijn lieve Zoon gaf?

Langzamerhand begon ik te beseffen dat de Bijbel nooit zo bedoeld kan zijn. Toen Paulus vroeg of zijn jas en boeken ook mee genomen werden (2 Timotheüs 4:13), had hij echt niet in gedachten dat zijn brieven ooit in een netjes met leer en gouden slotjes gebonden boek zou terechtkomen. Verschillende auteurs hadden verschillende visies en doelen met de boeken die ze schreven.

Evolutie
Ondertussen struggelde ik als bioloog erg met de evolutietheorie. Die theorie leek op allerlei gebieden zoveel logischer te zijn dan stellingen dat de aarde 6.000-10.000 jaar oud is en vooral bij het feit dat er allemaal apart geschapen soorten zijn. Als ik door de bergen liep, kon ik niet helpen dat ik me afvroeg hoe dit allemaal gevormd kon zijn in korte tijd. Als ik door de dierentuin liep kon ik met name bij de apen en andere zoogdieren niet ophouden me af te vragen of we niet erg veel op elkaar lijken qua morfologie en gedrag. Met name over de chimpanzees en bonobo’s kon ik maar niet uit. Het trof me hoe erg ze qua gedrag op ons lijken. Ze kunnen zich bijvoorbeeld gezamenlijk verbazen over hoe een baby aapje nieuw gedrag vertoond, of rouwen over een overleden groepsgenoot (zie de foto hieronder van Frans de Waal (2003)).

Bijvoorbeeld ook de handen en oren konden me in verwarring brengen. Waarom lijken die zo erg op menselijke? Dit ging diep en het bracht me er toe weer te gaan studeren. Ik was serieus creationist, maar om dan in een collegezaal te zitten met honderden studenten waar niemand ook maar opkijkt als het genoom van apen met mensen wordt vergeleken en vertelt en aangetoond wordt dat overeenkomsten komen doordat we een gezamenlijke voorouder hebben, terwijl je zelf het zweet op je rug hebt staan want je bent zo bang voor alle complottheoriën? Je wilt eigenlijk vragen stellen, maar durft het niet? Had ik het maar gedaan, die biologen zijn echt zulke vreselijke, onbetrouwbare mensen niet.

Een moeilijk punt werd dat er niet alleen overeenkomsten zijn tussen soorten, maar dat die gelijkenis niet random is, dat er een volgorde is waarin soorten steeds ietsje meer op elkaar lijken (patroon van homologie of geneste hierarchie genoemd). Qua morfologie, qua genetica maar zelfs ook deels qua gedrag. Heel grof en puur ter illustratie gezegd lijken de mensapen qua morfologie, intelligentie, emoties en andere eigenschappen meer op de mens dan de ‘gewone’ aapjes, en dat aapje lijkt weer iets meer op ons dan de lemuur, en die lemuur weer meer dan een muis, en die muis weer dan een hagedisachtige, etc. etc. En deze volgorde, van steeds meer op elkaar lijken is er op vrijwel ieder gebied. Handen lijken bijvoorbeeld steeds meer op elkaar: de hand van een mens, de hand van een chimpanzee, de hand van een doodshoofdaapje, de hand van een muis, de hand van een reptiel, de hand van een kikker, van een salamander, de vinnen van een vis! Alsjeblieft, ga eens naar de dierentuin en kijk naar een doodshoofdaapje of de baby van een chimpanzee, kijk naar z’n handjes, z’n hoofdje.

Deze geordende gelijkenis had God nog kunnen scheppen. Zelfs de volgorde in Genesis is behoorlijk vergelijkbaar met de volgorde van het evolutie model. Maar waarom plaatste God dan ook foutjes zoals virus fossielen (endogene retrovirussen) en pseudogenen in ons genoom op de zelfde plaatsen als in apen (Zhang et al., 2010; Johnson et al., 1999). Op een gegeven moment besefte ik dat wij gewoon heel veel delen met apen en zeer waarschijnlijk ook gezamenlijke afstamming. Dat maakte het heel erg moeilijk: wanneer gaf God mensen een ziel bijvoorbeeld? Er zijn veel theologen die hierover nadachten, maar ik vond het vergezochte theorieën (van den Brink, 2017; Walton, 2015). Op een gegeven moment werd ik allergisch voor al zulke vergezochte theorieën dus bleef ik liever zoeken naar argumenten tegen evolutie. Jammer genoeg kwam ik er echter achter dat creationisten nogal eens onterechte punten maken, zoals het bekende punt dat er geen ‘missing links’ zijn. Dit zijn de fossiele tussenvormen tussen bijvoorbeeld vis en amfibie. Die zijn er echter gewoon, zie bijvoorbeeld onderstaande afbeelding (Padian, 2013):

Maar bovendien besefte ik langzamerhand dat het jonge aarde scheppingsmodel met een God die mensen formeert uit stof, alle andere soorten los van elkaar schept en met een wereldwijde vloed minder realistisch is dan het evolutie model dat zo goed klopt met de fossielen volgorde (uitgelegd in dit artikel). Ook begreep ik dat al die wetenschappers niet aan het samenspannen zijn tegen de kerk, of eigenlijk dom zijn.

Er zijn vele andere argumenten, zoals bijvoorbeeld dat op eilanden die lang geleden afgesplitst zijn totaal andere dieren leven dan op de grote continentale landmassa’s. Een voorbeeld is de boomkangoeroe op Australië. In Australië leven geen apen, want Australië was al afgesplitst voordat de apen evolueerden. Daarom hebben kangoeroe’s de niches van apen ingenomen en zijn ze aangepast aan leven in de bomen. Dat bewijst enerzijds het enorme aanpassingsvermogen (op z’n minst micro-evolutie), maar ook dat Australië al lang geleden afgesplitst is. Moeilijk is daarbij ook de vraag hoe soorten van de ark op eilanden als Australië zijn gekomen. Neem de luiaard of de buidelmol. Nee, dat deze soorten afgescheiden zijn ontwikkeld op een al lang van het continent afgebroken eiland en daardoor anders aangepast zijn is veel realistischer, en daar zijn zelfs bewijzen voor in de zin van fossielen. Augustinus schreef hier overigens ook over in zijn boek de civitate Dei. Een optie volgens hem was dat deze dieren wederom uit de aarde zijn opgekomen. Dat verwijst naar Genesis 1:24 waar staat dat God zei: De aarde brenge levende zielen voort. Een andere mogelijkheid, opperde Augustinus, is dat engelen de kangoeroes hebben opgepakt en naar Australië hebben gevlogen. Aan geloof en creativiteit heeft het Augustinus niet ontbroken, maar ik vindt dit de grenzen van realiteit overgaan.

Ook bijvoorbeeld in ons eigen lichaam kunnen we duidelijk sporen vinden van onze afkomst: onze aortobogen hebben in de embryonale fases nog heel veel aders, die later verdwijnen. Waarom zijn die er eerst en verdwijnen ze later? Kijk maar naar het plaatje hieronders (Falk en Klerk, 2015).

Nog een voorbeeld dan: de walvisachtigen zijn duidelijk zoogdieren: ze hebben longen om te ademen (er zijn ook vissen met longen trouwens, wat de overgang naar land mogelijk maakte), ze geven melk, ze hebben zelfs nog soms bekkenbotjes, hoewel ze natuurlijk al lang geen bekken meer hebben. Interessant is ook dat hun ruggenwervel niet zijwaarts beweegt, maar op-en-neer, in tegenstelling tot vissen. Dat komt omdat ze afstammen van dieren die een ruggenwervel hadden die geoptimaliseerd is voor bewegen op land, zoals de onze. Walvissen hebben ook defecte hoorgenen (gehoor in water is heel anders dan op land). Dit duidt erop dat ze het normale zoogdiergehoor verloren zijn. Dat walvisachtigen zoogdieren zijn en blijkbaar nog structuren hebben voor landleven, maar nu zijn aangepast aan waterleven is een sterk argument voor evolutie (Thewissen et al., 2009). Daarbij komt dat er ook een duidelijk sequentie is van fossielen die van minder naar steeds meer aangepast aan het waterleven gaat. Ik zou nog uren door kunnen gaan met argumenten voor en tegen evolutie, maar persoonlijk vind ik zowel de (empirische!) bewijzen voor het mechanisme van evolutie als de bewijzen voor dat er langzamerhand nieuwe soorten vormden in het fossielenbestand sterk.

Implicaties evolutie
Maar waarom is dit belangrijk? Een groot deel, waarschijnlijk de meerderheid van de theologen, accepteert evolutie. Ja, maar ik voelde me wel bedrogen. Mijn vakgebied, wat prachtig is, heb ik jarenlang met angst en wantrouwen bekeken, want mijn vakgenoten waren allemaal mensen die mij bedrogen. Dat werd mij door dominees en christelijke bladen verteld, door mensen die zogenaamd goddelijk geïnspireerd zijn, maar blijkbaar bepaalde fundamentele feiten totaal niet begrijpen. Achteraf denk ik, waar haalden ze het lef vandaan? Ik ga toch ook niet over hun vakgebieden van alles zeggen en ze vervolgens bedreigen met niet aan het avondmaal kunnen (impliciet niet naar de hemel mogen, op zijn minst gevoelsmatig), als ze zich niet aan mijn theorieën houden? (dat is mij letterlijk overkomen, maar is waarschijnlijk niet representatief voor de gemiddelde theoloog).

Evolutie heeft ook andere implicaties voor het vertrouwen in de Bijbel: Jezus neemt de schepping en de wereldwijde vloed serieus. Maar Hij was toch God? Hoe kan Hij dat nou serieus nemen als dat nooit zo gebeurd is? Had Hij überhaupt niet kunnen vertellen hoe het was om erbij te zijn tijdens de schepping? Lijkt me nogal een spektakel waar je graag over vertelt. Ik wil hier niet grof zijn, maar probeer me oprecht voor te stellen hoe het zou zijn als je als God-mens naar de aarde wordt gestuurd.

Vertrouwen in de Bijbel
Dat vertrouwen in de Bijbel kreeg een finale klap toen ik erachter kwam dat er heel veel tegenstrijdigheden in de Bijbel staan. Dat wist ik gewoon totaal niet. Ik kwam erachter dat Jezus in het ene evangelie beide Maria’s verteld dat ze de discipelen moet instrueren om naar Galilea te gaan waar ze Jezus zullen zien (Mattheüs 28:7/10). Ze zien Hem daar op een berg in Galilea (vers 16). In het Lukas evangelie zegt Hij dat ze in Jeruzalem moeten blijven (“blijft gij in Jeruzalem”(v. 49)), en dat doen ze tot het eind van het evangelie (v. 52). Hij stijgt daar ook op in Bethanie, in de buurt van Jeruzalem. Zo zijn er vele van dit soort tegenstrijdigheden en ik worstelde ermee: ik zocht naar manieren om ze op te lossen, ik mailde theologen. Van sommige kreeg ik woedende reacties terug. Alsof ze zich betrapt voelen! Kom op, als er oplossingen zijn hoef je echt niet kwaad te worden.

Deze tegenstrijdigheden heb ik twee jaar laten liggen. Ik wist niet wat ik er mee moest. Totdat ik een stuk las wat nog meer impact had. Het vertelde over het apocriefe evangelie van Petrus. Daarin wordt beschreven hoe Jezus uit het graf komt terwijl velen toekijken. Naast hem lopen engelen en hun hoofden reiken tot in de hemel en het kruis spreekt. Dat klinkt aardig onwaarschijnlijk toch? Totdat je beseft dat heel veel in de evangeliën onwaarschijnlijk klinkt. Alle heiligen die opstonden toen Jezus stierf. Wat een ding! Nog onwaarschijnlijker wordt het als je erachter komt dat in het eerste evangelie vrij weinig van zulke wonderlijke zaken staan, en er ook vrijwel niets over de opstanding staat. In latere evangeliën wordt dit steeds meer, lees het maar na (figuur 2). Toen besefte ik, er kan wel degelijk legende vorming plaats hebben gevonden!

Ik ben meer gaan lezen over het onstaan van de Bijbel, en het is me heel duidelijk geworden dat de mens een grote rol heeft gespeeld in het onstaan van dit Boek (I.e. Ehrman, 2014). Vaak hadden auteurs een eigen agenda. Hoe makkelijk is het bijvoorbeeld om te zeggen dat God iets wil, terwijl je het eigenlijk zelf wil? Of een boek te schrijven in de naam van Johannes, wat veel autoriteit heeft, en onder zijn naam jouw visies te verkondigen? Denk er eens over na: de zogenaamde schrijvers van de evangeliën waren vissers. In die tijd kon een heel klein percentage van de elite in Israël schrijven. Maar zeer waarschijnlijk de discipelen niet, dat staat zelfs in de Bijbel. Minstens 30 jaar later na de gebeurtenissen schrijven zij het op, en hoe! De openbaringen van Johannes, geschreven door een visser? Dit is hoog literaire, symbolische taal. Bovendien geloofde Paulus ook heel andere dingen dan de discipelen en was hij sterk beïnvloed door Grieks denken, dat zie je alleen al aan zijn redeneertrant.

Wat nu?
Langzaam bereik je het punt, wat moet ik nog wel geloven, wat niet? Daarbij komt nog dat je met veel van deze punten maar moeilijk terecht kunt bij christelijke mensen om je heen. Want je wordt al gauw als gevaarlijk gezien, tot in de mate dat je geen contact meer mag hebben met mensen die je erg lief zijn, bijna zonder dat ik hier over sprak. Het spijt me mensen, ik dacht hier niet voor de lol over na of om dwars te zijn, het was/is me menens, juist omdat ik zo opgevoed ben met de dreiging van een onvoorziene, onvoorbereide dood!

Daarom vind ik het nu eerlijker om te zeggen: ik weet het niet! Ik ben agnostisch op veel punten en wil alle perspectieven onderzoeken in plaats van op basis van mijn opvoeding op een bepaald plekje in Nederland alle andere perspectieven uit te sluiten of vooringenomen te bekijken. Ik weet het dus niet beter dan christenen, ik weet alleen minder zeker. Ik geloof op z’n minst dat het christendom vele wijsheden bevat en hoop daarvan te blijven leren. Op deze website wil ik wat van mijn vragen en mogelijke antwoorden opschrijven, omdat ik vind dat iedereen recht heeft op volledige informatie en ik ook vind dat het fascinerend is om na te denken over het ontstaan van de aarde en allerlei religies en culturen. Verwonderd u met mij!

Bronnen

Augustinus, A. (2020). De civitate Dei. De stad van God vertaald en toegankelijk gemaakt door Chris Dijkhuis.

Ehrman, B. D. (2014). How Jesus became God: The Exaltation of a Jewish Preacher from Galilee. Harper Collins.

Falk en Klerk (2015). Evidences for Evolution: The heart and circulatory system of vertebrates – BioLogos. (visited on 2023, 15 oktober). BioLogos. https://biologos.org/articles/evidences-for-evolution-the-heart-and-circulatory-system-of-vertebrates

Johnson, W. E., & Coffin, J. M. (1999). Constructing primate phylogenies from ancient retrovirus sequences. Proceedings Of The National Academy Of Sciences Of The United States Of America, 96(18), 10254–10260. https://doi.org/10.1073/pnas.96.18.10254

Padian, K. (2013). Correcting some common misrepresentations of evolution in textbooks and the media. Evolution: Education And Outreach, 6(1). https://doi.org/10.1186/1936-6434-6-11

Thewissen, J. G. M., Cooper, L. N., George, J. C., & Bajpai, S. (2009). From land to water: the origin of whales, dolphins, and porpoises. Evolution: Education and Outreach, 2(2), 272-288.

Van den Brink, G. (2017). En de aarde bracht voort: christelijk geloof en evolutie. KokBoekencentrum Non-Fictie.

Waal, F. B. M. (2003). My family album: Thirty Years of Primate Photography. Univ of California Press.

Walton, J. H. (2015). The Lost World of Adam and Eve: Genesis 2-3 and the Human Origins Debate. InterVarsity Press.

Zhang, Z. D., Frankish, A., Hunt, T., Harrow, J., & Gerstein, M. (2010). Identification and analysis of unitary pseudogenes: historic and contemporary gene losses in humans and other primates. GenomeBiology.com (London. Print), 11(3), R26.https://doi.org/10.1186/gb-2010-11-3-r26